Cis «

Cis = “sur tiu ĉi flanko de, maltrans”: Ili loĝas cis tiuj montoj. = Ili loĝas sur tiu ĉi flanko de tiuj montoj (proksime de ni). La rolvorteto cis estas malmulte uzata en la praktiko. Oni diru ĉi-flanke de, sur tiu ĉi flanko de aŭ eventuale maltrans. Teorie oni povus uzi direktan N-finaĵon post cis, same kiel post trans: La malamika armeo venis cis la limriveron. = ... sur nian flankon de la limrivero.

Cis estas pli ofta en vortfarado: cisalpa = “ĉi-flanka de la Alpoj”, cis-danube = “ĉi-flanke de Danubo”, Cisganga Hindujo = “tiu parto de Hindujo, kiu estas okcidente de la rivero Gango” (la nomoj Cisganga Hindujo kaj Transganga Hindujo montras eŭropan perspektivon, sed Esperanto estas tutmonda lingvo, kaj oni ordinare evitu tiajn vortojn). Cis ankaŭ troviĝas en propraj nomoj kaj sciencaj vortoj, kie oni prefere rigardu ĝin kiel parton de la radiko. Tiaj vortoj normale kontrastas al simila formo kun “trans”: Ciskejo – Transkejo (bantuaj hejmlandoj en Sud-Afriko, kiuj troviĝas respektive sude kaj norde de la rivero Granda Kejo), cisbuteno – transbuteno (ĥemiaj kombinaĵoj, kiuj havas certajn elementojn respektive samflanke kaj malsamflanke de centra strukturo).

*Far* «

*Far* estas uzata de iuj esperantistoj anstataŭ de por montri aganton ĉe agaj O-vortoj aŭ ĉe pasivaj participoj: Morgaŭ okazos akcepto de la urbestro. → *Morgaŭ okazos akcepto far la urbestro.* Ŝi estas amata de ĉiuj.FG.54 → *Ŝi estas amata far ĉiuj.*

De havas multajn signifojn, kaj iafoje konfuzo efektive povas estiĝi. Tiam oni normale uzas fare de por klare montri, ke temas pri aganto (senca subjekto): Morgaŭ okazos akcepto fare de la urbestro. Mi legis la tradukon de Hamleto fare de Zamenhof. Iuj opinias, ke fare de estas tro longa, kaj tial mallongigas ĝin al *far*.

Laŭ la Fundamento, en pasivo la rolmontrilo de aganto estas de. *Far* estus do rekte erara ĉe pasiva participo. (Aldono de fare ĉe pasiva participo ne estas eraro, sed estas preskaŭ ĉiam superflua.) Rilate al agaj O-vortoj *far* ne estas rekte erara, sed tamen superflua kaj evitinda aldonaĵo al la lingvo. La okazoj, kiam de efektive povas kaŭzi malklarecon, estas tre maloftaj. En tiuj maloftaj okazoj oni uzu por montri aganton la esprimon fare de, kiu estas klara, preciza kaj komprenebla por ĉiuj esperantistoj. Ĝuste ĉar fare de estas tiel malofte bezonata, ĝi ne estas tro longa.

Fri «

Fri estas komerca fakvorto. Ĝi montras, ke prezo aŭ pago inkluzivas ion, ekz. transporton al certa loko: La prezo estas mil dolaroj fri haveno. = ... inkluzive pagon por transporto ĝis haveno. La prezo estas mil dolaroj fri dogano. = ... inkluzive kostojn por dogano. Fri estas uzata nur en faka lingvaĵo. En ordinara lingvaĵo oni prefere montru la signifon klare per pluraj vortoj.

*Graŭ*° «

El la rolvorteto malgraŭ oni plurfoje proponis krei la vorteton *graŭ*° = “mal-malgraŭ” (kvazaŭ malgraŭ havus la prefikson MAL). *Graŭ*° povus signifi ekz. “dank’ al”, sed ĝi ne estas praktike uzata.

*Na*° «

*Na*° estas eksperimenta rolvorteto, kiu montras rektan objekton. La intenco estas, ke oni uzu *na* en tiaj okazoj, en kiuj estas malfacile, nekonvene aŭ eĉ neeble uzi la ordinaran objektan finaĵon N. Tiuj, kiuj uzas *na*, uzas ĝin precipe antaŭ ne-Esperantaj propraj nomoj kaj alispecaj fremdaj vortoj. Oni uzas *na* ankaŭ antaŭ mallongigoj, citaĵoj kaj Esperantaj vortetoj, kiuj ne akceptas N-finaĵon: *Por tekstoredaktado Unikode kaŭ Esperante, mi rekomendas na UniRed.* *Multaj jam konas na babilejo.org.* *Tion mi konfirmis konsultante na PIV.* *La ĉina nomo de Esperanto signifas na “mondlingvo”.* *Mi ŝatas na ambaŭ.* *Tiom da homoj faras na tiom da strangaĵoj.* *Na pli da informoj oni povas trovi tie.* La precizaj manieroj uzi *na* tre varias. Ĉiuokaze *na* estas reformpropono evitenda. Komparu kun simila uzo de je.

Grekaj literoj «

La grekaj literoj nomiĝas: alfa, beta, gama, delta, epsilon°, zeta, eta, teta, jota, kapa, lambda, mu, nu, ksi, omikron°, pi, rota, sigma, taŭ, upsilon°, fi, ĥi, psi, omega (ankaŭ aliaj variantoj ekzistas). Oni ankaŭ povas ilin plene esperantigi kun O-finaĵoj, ekz.: alfo°, beto°, gamo°, delto, epsilono, zeto°, eto°, teto°, joto, kapo°, lambdo, muo°, nuo°, ksio°, omikrono°, pio°, roto°, sigmo°, taŭo°, upsilono°, fio°, ĥio°, psio°, omego.

Hebreaj literoj «

La hebreaj literoj nomiĝas: alef°, bet°, gimel°, dalet°, he°, vav°, zain°, ĥet°, tet°, jod°, kaf°, lamed°, mem°, nun°, sameĥ°, ain°, pe°, cadi°, kof°, reŝ°, ŝin°, tav°.

Noto: En matematiko alef estas uzata kiel simbolo por transfiniaj kvantonombroj: alef nul, alef unu, alef du k.t.p.