PMEG 2023

16.2.

funkcias same kiel kaj. Ĝi povas ligi la samajn aferojn en la samaj manieroj, sed montras, ke la ligitaj aferoj estas alternativoj. montras, ke oni povas fari elekton inter la ligitaj aferoj, aŭ ke estas necerte, kiu el ili validas:

  • Petro Karlo laboras. Du eblaj subjektoj. Unu el ili laboras, eventuale ambaŭ.

  • Ni povas manĝi viandaĵon fiŝaĵon. Kion vi preferas? Elekto inter du rektaj objektoj.

  • Vi devas fari tion per fosilo (per) hakilo. Elekto inter du iloj.

  • Ĝi estis ruĝa flava. Mi ne memoras klare. Du alternativaj perverbaj priskriboj.

  • Mi povas france itale paroli. Vi elektu! Elekto inter du manieroj.

  • Mi konstruus lignan ŝtonan domon. Elekto inter du ecoj.

  • Mi ŝatus loĝi en domo sur monto ĉe maro. Elekto inter du lokoj.

  • Ĉu estas eble konstrui aŭton kun kvin ses radoj? Elekto inter du nombroj.

  • La kato troviĝas sur sub la domo. Elekto inter du pozicioj.

Pli ol du elementoj «

Se estas pli ol du elementoj en tia listo, oni kutime metas nur antaŭ la lasta, precipe se estas tre longa elnombrado de aferoj. Tie, kie mankas , oni elparole povas iomete paŭzi. Skribe oni tie metas komon:

  • Vi povas vojaĝi per trajno, buso, aŭto biciklo.

  • Kiu povas helpi min? Eble Karlo, Petro Elizabeto.

  • Ĉu vi volas glaciaĵon citronan, ĉokoladan, fragan vanilan?

Legu ankaŭ pri evitado de N-finaĵo en apudmeto, kiu estas longa listo.

inter tutaj frazoj «

povas ligi tutajn frazojn, kiuj iamaniere kunapartenas. La ligitaj frazoj devas esti samspecaj. Aŭ ili ĉiuj estas ĉeffrazoj, aŭ ili ĉiuj estas subfrazoj:

  • Ĉu mi kapablas plenumi tiajn laborojn ĉu mi ne kapablas?M.133

  • La [...] pasantoj [...] forflankiĝis antaŭ ŝi, supozante, ke ŝi estas frenezulino ke ŝi havas ian urĝegan bezonon rapidi.M.210

  • Ŝi ne sciis, ĉu ŝi nur sonĝis ĉu tio estis efektivaĵo.FA1.163

  • Glaso de vino estas glaso, en kiu antaŭe sin trovis vino, kiun oni uzas por vino.FE.32

Kiam pluraj frazoj estas ligitaj, oni ofte povas forlasi frazelementojn, kiuj aperas en ĉiuj frazoj. Tio tamen ne ĉiam estas ebla.

Ekskluziva kaj inkluziva «

Normale estas ekskluziva. Tio signifas, ke nur unu el la alternativoj povas validi. Iafoje tamen estas inkluziva. Tiam ĝi permesas, ke oni elektu pli ol unu el la alternativoj (eventuale eĉ ĉiujn). Ĉu estas inkluziva aŭ ekskluziva, montras la kunteksto:

  • Ĉu hodiaŭ estas varme malvarme?FE.25 Normale ne povas esti kaj varme kaj malvarme samtempe (en la sama loko).

  • Vi povas dormi en la gastlito, vi povas serĉi hotelon. Normale ne estus eble elekti ambaŭ.

  • Ĉu vi volas kafon teon? La demandanto verŝajne intencas, ke la demandato elektu nur unu trinkaĵon, ne ambaŭ.

  • Estu apud la reĝo, kiam li eniros eliros.Kr2.23 Ja estas eble esti apud la reĝo, kaj kiam li eniros, kaj kiam li eliros (sed ne samtempe).

  • Ni povas kuiri omleton, ni povas fari salaton. Teorie oni povus fari ambaŭ, sed oni normale komprenas, ke oni devas elekti unu el la alternativoj. La inkluziva senco tamen estas ebla. Por montri klare la eblon elekti ambaŭ estas plej bone rekte diri tion: Ni povas kuiri omleton, () ni povas fari salaton, ni povas fari ambaŭ.

Por klare montri, ke estas ekskluziva, oni povas uzi antaŭ ĉiu alternativo.

Por montri, ke estas inkluziva, oni iafoje, precipe en skriba lingvo, uzas la esprimon kaj/aŭ: La vojaĝo okazos per trajno kaj/aŭ buso.La vojaĝo okazos per trajno buso, per trajno kaj buso. La vojaĝo okazos per trajno buso ambaŭ. Aperis duboj, kiel elparoli kaj/aŭ. La suprenstreko reprezentas la signifon , sed oni malemas diri kaj aŭ aŭ. Pli volonte oni diras simple kaj aŭ, sed tion iuj opinias tro mallogika. Normale oni ne uzas kaj/aŭ en la parola lingvo, nur en la skriba. Ŝajnas rekomendinde eviti kaj/aŭ ankaŭ en skriba uzo. Pli bone estas rekte eldiri la eblon elekti ĉiujn alternativojn.

La okazintaj provoj enkonduki la novan vorton *kaŭ*° por kaj/aŭ estas senesperaj.

post neo «

Kiam aperas post neado, ĝi logike egalas al nek:

  • Li neniam fumas drinkas. La nea vorto neniam rilatas al fumas aŭ drinkas kune. = Li neniam fumas nek drinkas.

Se oni uzas kaj, la signifo ŝanĝiĝas: Li neniam fumas kaj drinkas. Li neniam faras ambaŭ agojn samtempe, sed eble li faras ilin aparte.

Aŭ... aŭ «

Se oni metas ankaŭ antaŭ la unua afero, oni montras, ke la prezentitaj alternativoj estas nepre la solaj. Devas esti unu el ili, neniu alia. Legu pri aŭ... aŭ en la klarigoj pri kombinitaj vortetoj.

Specialaj uzoj de «

povas montri alternativan nomon de la sama afero:

  • La makropo kanguruo estas aŭstralia besto. Makropo kaj kanguruo estas tute samsignifaj vortoj. En tiaj ĉi okazoj oni normale ne ripetas eventualan la antaŭ la dua nomo.

  • Patriotismo servado al la patrujo mi nomas nur la servadon al la bono de ĉiuj miaj samregnanoj.OV.318 La du esprimoj estas malsamaj nomoj de la sama afero.

Iafoje la dua nomo povas esti pli bona alternativo. Oni aldonas ĝin pli-malpli kiel korekton. Por emfazi, ke temas pri korekto, oni povas aldoni pli bone, pli vere, pli ĝuste, pli trafe, prefere aŭ similan esprimon:

  • Kun ĉi tiuj vortoj eniris, aŭ pli vere enĵetis sin en la ĉambron virino.M.27 Eniris ne estis sufiĉe trafa esprimo.

Iafoje montras, kio okazus, se la antaŭa alternativo ne efektiviĝus:

  • Iru, mi diras, mi trapikos vin trae.Rt.132Iru, mi diras. Se vi ne iros, mi trapikos vin trae.

  • Enŝaltu la radion, ni maltrafos la novaĵojn.Se vi ne enŝaltos la radion, ni maltrafos la novaĵojn.