IST kaj ISM «

Por IST-vorto ofte ekzistas simila ISM-vorto. La rilatoj inter la du formoj de tiaj vortparoj povas esti tre diversaj:

• alkoholisto = persono dependa de alkoholo, trafita de alkoholismo

• alkoholismo = malsana dependeco de alkoholo

• kapitalisto = persono, kiu posedas multan kapitalon

• kapitalismo = ekonomia sistemo de privata kapitalposedo

• esperantisto = persono, kiu scias kaj uzas Esperanton

• esperantismo = 1. penado disvastigi en la tuta mondo la uzadon de lingvo neŭtrale homa 2. lingva apartaĵo de Esperanto

Ekzistas ankaŭ tre multaj vortoj, kiuj finiĝas per “ist” aŭ “ism”, kaj kiuj ja montras diversajn istojn kaj ismojn, sed kiuj tamen ne estas kunmetitaj, ekz.: turisto – turismo, faŝisto – faŝismo, ekzistencialisto – ekzistencialismo, rojalisto – rojalismo, nihilisto – nihilismo, feministo – feminismo. Tiuj vortoj ne devenas de *turo*, *faŝo*, *ekzistencialo*, *rojalo* k.t.p. En tiaj okazoj “ist” kaj “ism” estas ekssufiksoj. Iafoje oni provas elserĉi signifon por la ŝajna radiko de tiaj ĉi vortoj, kaj fari el tio novan veran radikon. Tio povas esti bona, se la tiel kreita vorto estas efektive utila, sed ofte nur rezultas superflua duoblaĵo de jam ekzistanta vorto, aŭ vorto praktike neuzebla. Preskaŭ ĉiam estas plej saĝe lasi tiajn ŝajnkunmetaĵojn en paco.

IST = ISM-AN «

Ofte IST signifas “subtenanto de la responda ismo”. Tiam IST = ISM-AN:

• marksisto = marksismano, subtenanto de marksismo

• oportunisto = oportunismano, iu kiu agas laŭ oportunismo

• komunisto = komunismano, subtenanto de komunismo

Rimarku, ke IST ne ĉiam egalas al ISM-AN. Ekz. kapitalisto ne egalas al kapitalismano.

IST kaj AN «

AN kaj IST estas en iaj okazoj tre proksimaj. Tiam oni povas elekti laŭplaĉe. Oni kutimas uzi tiun el la du sufiksoj, kiu donas la plej internacian formon. Oni ekz. normale parolas pri Kristo, kristano kaj kristanismo. La formoj krististo kaj kristismo preskaŭ neniam aperas. Ili estas same logikaj, sed malpli internaciaj. Komparu kun Budho, budhisto kaj budhismo, kie la prefero estas mala, ankaŭ pro internacieco. Apud budhisto oni uzas ankaŭ budhano, same logikan, sed pri budhanismo oni ne parolas. (Iuj uzas anstataŭe Budao, budaisto kaj budaismo.) Anstataŭ esperantisto oni same logike povus diri esperantano. Sed en la praktiko nur esperantisto estas uzata. (Laŭ PIV la vorto esperantano signifas “aprobanto de Esperanto”.)

Figura IST «

IST ankaŭ estas uzebla figure por doni individuecan karakteron al senviva afero: krozi → krozisto = “milita krozoŝipo”. Sed pro la konfuzorisko tiaj vortoj estas praktike apenaŭ uzataj. La sufikso UL estas pli ofte uzata en tia figura maniero.

Ne ĉiuj istoj havas IST-sufikson «

Ekzistas multaj simplaj vortoj por profesiuloj k.s. Al tia vorto, kiu jam per si mem montras personon, oni ne aldonu IST: ĥirurgo, astronomo, ekologo, diplomato, gimnasto, ŝoforo, barbiro, studento, kelnero, aktoro, mimo, generalo, soldato, kuratoro, profesoro k.t.p.

Oni do nepre ne diru *ĥirurgisto*, *astronomisto*, *ekologisto* k.t.p. Sed en multaj okazoj oni povas tamen per la sufikso IST krei paralelan vorton por tia persono, se ekzistas aparta vorto por tio, pri kio li okupiĝas:

• ĥirurgio → ĥirurgiisto = ĥirurgo

• astronomio → astronomiisto = astronomo

• ekologio → ekologiisto = ekologo

• diplomatio → diplomatiisto = diplomato

• gimnastiko → gimnastikisto = gimnasto

• Diplomatiiston oni povas ankaŭ nomi diplomato, sed fizikiston oni ne povas nomi fiziko, ĉar fiziko estas la nomo de la scienco mem.FE.32