Movaj vortoj «

Ĉe mova vorto DIS montras, ke pluraj aferoj moviĝas for en malsamaj direktoj:

• iri → disiri = iri for en malsamaj direktoj

• kuri → diskuri = kuri for en malsamaj direktoj

• ĵeti → disĵeti = ĵeti for en malsamaj direktoj

• sendado → dissendado = sendado for en pluraj direktoj

Jam dis-signifaj vortoj «

Ĉe vorto, kiu jam en si mem havas ian disigan signifon, DIS plifortigas tiun signifon:

• ŝiri → disŝiri = per ŝir(ad)o dividi en pecojn

• rompi → disrompi = per romp(ad)o dividi en pecojn

• pecigi → dispecigi = pecigi kaj dismeti

• haki → dishaki = haki en pecojn

• vastigo → disvastigo = vastigo en pluraj direktoj

• de → disde = “de” en formova aŭ malsimileca signifo

La vorto disde povas iafoje esti utila anstataŭ de rilate al pasiva participo, aŭ anstataŭ de rilate al verbo. En disde la prefikso DIS escepte aperas antaŭ neaga vorto.

Kunig-signifaj vortoj «

Iafoje oni uzas DIS ĉe vorto kun signifo kuniga, kompaktiga, ferma k.s. DIS tiam forigas la kunigan signifon aldonante anstataŭe disigan signifon. DIS tiam funkcias same kiel MAL:

• faldi → disfaldi = malfaldi

• sigeli → dissigeli = malsigeli, rompi sigelon

• volvi → disvolvi = malvolvi, etendi plata ion volvitan, iom post iom kreskigi aŭ evoluigi

El tiaj DIS-vortoj nur disvolvi estas ofta, kaj nur en sia figura signifo “iom post iom kreskigi aŭ evoluigi”. Tia figura disvolvi estas akceptebla, sed en aliaj okazoj oni prefere uzu MAL: malfaldi, malsigeli k.t.p.

Ordinara radiko «

• disa = malkuna, dividita, maldensa

• dise = malkune, dividite, en malsamaj lokoj aŭ malsamaj direktoj

• disen = malkunen, en malsamajn lokojn aŭ malsamajn direktojn

• disa → disigi = igi disa(j), disdividi → disiĝi = iĝi disa(j), disdividiĝi, dismoviĝi

• disa karno → diskarni aŭ diskarnigi = forigi aŭ disŝiri ies karnon

• disaj membroj → dismembrigi = disdividi laŭ la membroj (membro estas ĉi tie aŭ korpa membro, aŭ difinita parto de tutaĵo)

Noto: Oni ankaŭ provis uzi DIS memstare anstataŭ disen, precipe en poezio: La mon’ ruliĝis sur la planko dis. (Ekzemplo laŭ K. Kalocsay.) Normale oni ne povas tiel uzi DIS.